آبیاری بررسی كرد
راهکارهای علمی و نوین برای حفظ ریه های ایران
آبیاری: ناحیه رویشی زاگرس با گستره پنج تا شش میلیون هکتار در 10 استان کشور، سرچشمه زیست بالاتر از 30 میلیون ایرانی است، این جنگلها که در 30 درصد گستره کشور امتداد یافته اند، زیر سایه سنگین تغییرهای اقلیمی و دخالت های انسانی، روزگار سختی را سپری می کنند و این روزها، کوشش برای احیای آنها از مسیر روش های نوین و پایدار امیدی تازه در دل خاک زاگرس کاشته است.
به گزارش آبیاری به نقل از خبرگزاری ایرنا، طبق تحقیقات و بررسی ها، جنگل های زاگرس منبع زیست ۳۰ میلیون نفر از جمعیت کشور است؛ این جنگلها با رودخانه های پرآب نظیر کارون، کرخه، سیمره، سیروان، زرینه رود، و زاینده رود و همین طور تامین آب سفره های زیرزمینی نقش بی بدیلی در تضمین زندگی و معیشت جوامع انسانی از شمال غربی ایران تا جنوب در خوزستان ایفا می کنند.
جنگل های زاگرس با طول بالاتر از یک هزار کیلومتر، بخش های غربی کشور را در بر گرفته و استانهای آذربایجان غربی، کردستان، لرستان، کرمانشاه، ایلام، خوزستان، اصفهان، چهارمحال وبختیاری، کهگیلویه وبویراحمد، فارس و قسمتی از همدان و استان مرکزی را شامل می شود و طبق آمارها، کمترین سهم از پوشش جنگلی زاگرس، معادل ۵.۴ درصد، به استانهای خوزستان و آذربایجان غربی متعلق می باشد، در صورتیکه بیشترین سهم مربوط به کهگیلویه وبویراحمد با ۵۷ درصد است.
استان ایلام نیز به عنوان یکی از مناطق مهم این ناحیه رویشی، با گستره ۲۰ هزار کیلومترمربع، نقشی مهم در پوشش جنگلی کشور دارد، سهم استان ایلام از جنگل، با تنوع چشم گیر درختان طبیعی و دست کاشت، ۶۴۰ هزار هکتار تخمین زده می شود.
جنگل های زاگرس که از مهم ترین ذخایر طبیعی ایران به شمار می روند، به سبب تغییرهای اقلیمی و دخالت های انسانی در معرض لطمه های جدی قرار گرفته اند.
در همین راستا، علی علیزاده علی آبادی، رییس موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور هفته گذشته، با هدف بررسی وضعیت جنگل های ایلام و ناحیه زاگرس در مسافرت به این استان از برخی جنگلها و نهالستان ها دیدن کرد.
خبرنگار ایرنا نیز در گفتگویی اختصاصی، با طرح مسایل و چالش های در رابطه با جنگل های زاگرس دیدگاه وی را در این زمینه جویا شد:
ایرنا: باتوجه به بررسی های میدانی، وضعیت جنگل های ایلام را به چه صورت ارزیابی می کنید؟
هدف از این بازدید، بررسی و پایش میدانی جنگل های زاگرس و عرصه های طبیعی جنوب ایلام بود، خوشبختانه، کارهای توسعه ای در حوزه نهال کاری و درختکاری در مناطق خشک و گرمسیری استان ایلام، نتایج بسیار مثبتی بهمراه داشته است.
همچنین در مناطق سردسیر استان، اقدام های مؤثری برای احیا و غنی سازی جنگلها انجام شده که می تواند به عنوان الگویی برای سایر استانهای ناحیه رویشی زاگرس به کار گرفته شود.
در زمان حاضر، جنگل های زاگرس با مشکلات جدی مانند کاهش بارندگی، افزایش دما و خشکسالی روبه رو هستند که سبب شده خیلی از مناطق جنگلی با تنک شدگی و زوال مواجه شوند، این شرایط محیطی روند زادآوری طبیعی درختان را دشوار کرده و آنها را در معرض حمله آفات نظیر سوسک های چوب خوار قرار داده است.
ایرنا: به غیر از تغییرهای اقلیمی، چه چالش هایی جنگل های زاگرس را تهدید می کند؟
یکی از مشکلات اساسی، افزایش ریزگردها و توفان های غباری ناشی از خشک شدن تالاب ها و کانون های گردوغبار است که افزون بر سلامت انسان ها، به رویشگاه های جنگلی نیز لطمه می زند.
این ریزگردها سبب ضعف شدید درختان و گیاهان زاگرس شده اند و در ترکیب با افزایش دما، شرایط را برای شیوع آفات جنگلی مانند آفت جوانه خوار و برگ خوار بلوط فراهم آورده اند.
نکته مهم این است که آفات قسمتی از چرخه طبیعی جنگلها هستند و در بعضی سال ها طغیان می کنند، اما دخالت های انسانی، مثل کشاورزی در زیراشکوب جنگلها و سم پاشی های بی رویه، می توانند شدت این آفات را افزایش داده و اکوسیستم جنگلی را مختل کنند.
بدون، مدیریت علمی و اصولی، این مشکلات به مرور لطمه بیشتری به جنگل های زاگرس وارد خواهند کرد.
ایرنا: عامل انسانی چگونه سبب لطمه به جنگلها می شود؟
دخالت های بی رویه و غیرعلمی انسانی در سالهای قبل چالش های بزرگی برای جنگلها ایجاد کرده و یکی از این دخالت ها، شخم زدن بوته های زیرشکوب و ایجاد الگوی مونوکالچر (کشت تک محصولی) در مناطق جنگلی است که موجب کاهش تنوع زیستی می شود.
افزون بر آن، سمپاشی های مکرر برای کنترل آفات جنگلی، بدون رعایت اصول علمی، اکوسیستم زنده جنگل را تهدید می کند و ممکنست به نابودی تنوع گیاهی، حشرات مفید و بذرهای طبیعی همچون بلوط منجر شود.
ورود بی رویه دام ها به عرصه های جنگلی یکی دیگر از مسایل جدی است، تغذیه دام ها از نهال ها و بذور تازه جوانه زده تعادل اکولوژیکی جنگل را مختل کرده و سبب افزایش آفات و کاهش توان بازسازی جنگل می شود، این رفتارهای غیراصولی، جنگل را نسبت به لطمه ها و خطرهای محیطی لطمه پذیرتر می کند.
ایرنا: دیدگاه شما به عنوان مسئول موسسه پژوهشی و تحقیقاتی در مورد سمپاشی جنگلها برای مهار آفت ها چیست؟
بر اساس بررسی ها، آفت ها قسمتی از چرخه طبیعی جنگلها هستند و در صورت دخالت نکردن انسان، جمعیت این حشرات بطور طبیعی کاهش پیدا می کند.
برای نمونه، پروانه سفید آمریکایی که در سالهای قبل در جنگل های کشور مشاهده شد، حال دیگر وجود ندارد، البته، حال آفت های جدیدی مانند جوانه خوار بلوط در بعضی مناطق گسترش یافته اند، اما باید توجه داشت که این توالی میان گونه های آفت ها در طبیعت امری عادی است.
اقدام های غیرعلمی و غیراصولی مانند سمپاشی گسترده برای کنترل آفت ها، نه فقط تأثیر مثبتی ندارند، بلکه در مواردی وضعیت را وخیم تر می کنند و افزون بر هزینه بر بودن، سمپاشی گسترده می تواند حشرات مفید را از بین ببرد و تعادل اکولوژیکی جنگل را مختل کند.
طبیعت این قابلیت را دارد که بدون دخالت انسان، خودرا پس از طغیان آفات احیا کند، آفت ها بعد از یک دوره طغیان، به مرور کاهش می یابند و اکوسیستم به حالت طبیعی بازمی گردد.
بنابراین، دخالت های مخرب همچون سمپاشی، در عمل مانع این روند طبیعی شده و می تواند مشکلات بیشتری را برای جنگلها به وجود آورد.
مدیریت پایدار و حفظ جنگلها تنها با همکاری جوامع محلی، انجمن های زیست محیطی و کنترل کارهای مخرب انسانی محقق می شود.
ایرنا: راه حل و پیشنهاد موثر علمی برای مهار و کنترل آفت ها چیست؟
امروزه در بحث کنترل آفت ها، نباید تنها به روش های سنتی مانند سمپاشی بسنده کرد بلکه باید با بررسی دقیق چرخه زندگی این آفات، دشمنان طبیعی آنها را شناسایی و با تکثیر و رهاسازی آنها در محیط طبیعی، جمعیت آفت ها را کنترل نماییم.
با توجه به محدودیت های موجود در امکانات سمپاشی، خیلی از درختان آلوده در مناطق سخت گذر و مرتفع قرار دارند که دسترسی به آنها برای سمپاشی دشوار است و بنابراین، رویکرد موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع وزارت جهاد کشاورزی در برخورد با آفات برگ خوار در صورت طغیان خسارت زا، استفاده از روش های نوین علمی است چونکه کنترل بوسیله سمپاشی به سبب نبود دقت در زمان و نحوه اجرا، کارآیی لازم را ندارد.
به عنوان مثال، در صورت لزوم سمپاشی، باید این پروسه در مراحل لاروی یک و دو صورت بگیرد در صورتیکه خیلی از سمپاشی ها در مراحل سه، چهار و پنج انجام می شوند که در عمل تأثیری ندارد و همچنین، زمان بندی درست سمپاشی نیز اهمیت دارد بعنوان مثال، این اقدام باید در ساعات ابتدایی بامداد یا هنگام غروب صورت گیرد تا اثربخشی بیشتری داشته باشد.
در نهایت، لازم است که ما بجای اتکا به روش های موقتی و ناکارآمد، به یک رویکرد جامع و پایدار با پشتوانه علمی و نوین در مدیریت آفات جنگلی روی بیاوریم و باتوجه به مشکلات موجود در روش های محلول پاشی برای کنترل آفات، به این نتیجه رسیده ایم که انجام این نوع سمپاشی ها در جنگل نه فقط فایده ای ندارد بلکه سبب هدر رفت اعتبار و لطمه رسانی به بافت زنده اکوسیستم طبیعی می شود.
ایرنا: برای حفظ و پایداری اراضی جنگلی ناحیه رویشی زاگرس چه اقداماتی باید انجام شود؟
یکی از مهم ترین اقداماتی که باید در جنگل های زاگرس صورت گیرد، «نهال کاری» و «غنی سازی» مناطقی است که به شدت لطمه دیده اند، نمونه های موفقی از این اقدام در استان ایلام، در دهه های ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰ انجام شده که می تواند به عنوان الگویی برای سایر استانها مورد استفاده قرار گیرد.
هدف اصلی ما این است که با اجرای طرح های غنی سازی، این جنگلها به تدریج به حالت طبیعی خود بازگردند و از لطمه های ناشی از خشکسالی، ریزگردها و سایر تنش های محیطی جلوگیری شود.
اکنون موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع درحال بررسی تأثیر «ریزگردها» بر درختان جنگلی مناطق زاگرس است، این مطالعات در مراحل ابتدایی قرار دارند و ما درحال جمع آوری داده ها برای شناسایی اثرات مخرب ریزگرد، خشکسالی و سایر تنش ها بر سلامت درختان هستیم.
البته، باتوجه به پیچیدگی عوامل موثر در ارتباط میان ریزگردها و زوال تدریجی درختان بلوط، تحلیل دقیق و روشن این ارتباط، به فرصت بیشتری نیاز دارد.
ایرنا: طرح ملی «کاشت یک میلیارد درخت» چه آینده ای خواهد داشت؟ آیا این طرح در عمل قابلیت اجرا دارد؟
شیوه نامه اجرای طرح «کاشت یک میلیارد درخت»، که از سال قبل شروع شده است، با بهره بردن از تجربیات اولیه کشور در کاشت نهال، بطور قابل توجهی اصلاح شده و الان بصورت تدریجی در سراسر کشور در حال اجراست.
مطالعات موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع وزارت جهاد کشاورزی نشان میدهد که کاشت یک میلیارد درخت در کشور بطور کامل ممکن و لازم است و این طرح به تقویت عرصه های جنگلی و کمک به احیای این مناطق با نگاهی علمی و اصولی منجر خواهد شد.
در منطقه زاگرس، که دارای حدود ۶ میلیون هکتار جنگل است، نهال کاری می تواند به غنی سازی جنگل های موجود کمک نماید. افزون بر آن، «زراعت چوب» در حاشیه رودخانه ها و مزارع نیز یکی از روش های پیشنهادی برای توسعه پایدار جنگلها شمرده می شود.
در صورت اجرای درست، این طرح نقش برجسته ی در احیای جنگلها و تقویت تنوع زیستی خواهد داشت.
ایرنا: آیا طرح های تحقیقاتی مشترک با نهادهای بین المللی در حوزه جنگل های کشور درحال اجرا دارید؟
در منطقه زاگرس، شوربختانه هیچ طرح بین المللی درحال اجرا نیست، اما در جنگل های هیرکانی (شمال کشور)، برنامه هایی با مشارکت نهادهای بین المللی در حال انجام می باشد.
در این راستا، برخی گونه های گیاهی بومی ایران به کشورهای اروپایی مانند «آلمان» و «دانمارک» ارسال شده و در آن کشورها کاشته شده اند و اینگونه ها توانسته اند رشد موفقی داشته باشند و حتی در بعضی مناطق از جنگل های این کشورها توسعه پیدا کنند.
همچنین، در قالب همین همکاری ها، تعدادی از نهال های اروپایی به ایران وارد شده و در ایستگاه های تحقیقاتی همچون «چمستان در شمال ایران» کاشته شده اند.
این تبادل گونه های گیاهی بمنظور بررسی امکان سازگاری نهال های غیربومی با اکوسیستم جنگلی کشورمان در وضعیت تغییرهای اقلیمی به انجام می رسد.
هدف اصلی این تبادل بررسی این مساله است که «آیا می توان تعدادی از درختان فعلی در جنگل های هیرکانی را با نهال های غیربومی جایگزین کرد یا خیر؟» این رویکرد مشابه اقدامات کشورهای اروپایی برای احیای جنگل های خود با بهره گیری از گونه های مناطق دیگر، مانند جنوب اروپا یا جنگل های هیرکانی، است.
همکاری های بین المللی ایران با کشورهایی نظیر آلمان و دانمارک در حوزه احیای جنگلها بازهم ادامه دارد و نقش مهمی در تبادل اطلاعات و تجربیات علمی ایفا می کند.
در نهایت، برای صیانت از جنگل های کشور، خصوصاً در مناطق حساس مانند زاگرس، باید بر «مدیریت پایدار»، «استفاده از روش های علمی» و افزایش همکاریهای داخلی و خارجی تمرکز کرد تا بتوان از این منابع باارزش که رو به زوال هستند، به گونه ای کارآمد و مؤثر محافظت کرد.
ایران باتوجه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی خود، تنوع گسترده ای در حوزه های جنگلی و مرتعی دارد. همین تنوع منحصربه فرد سبب شده تا پوشش گیاهی هر منطقه از کشور با دیگر نقاط متفاوت باشد و این امر اهمیت صیانت از رویشگاه های طبیعی را بالاتر از پیش آشکار می کند.
استان ایلام، به عنوان یکی از مناطق شاخص رویشگاه های جنگلی، دارای دو میلیون هکتار وسعت است که یک میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار آنرا جنگل و مرتع تشکیل می دهد.
این زمین ها شامل گونه های متنوعی از درختان و درختچه ها مانند بلوط، بنه، داغداغان، بادام وحشی، زالزالک، کنار، اکالیپتوس و دیگر گونه های بومی است.
بیش از ۹۰ درصد پوشش جنگلی استان ایلام را گونه های متنوع بلوط تشکیل می دهد و این منطقه رویشگاه ۳۲ واریته مختلف بلوط است که آنرا به یکی از مهم ترین منابع تنوع زیستی جنگلی کشور مبدل کرده است.
اکنون سطح جنگل های استان ایلام بیش از ۶۴۰ هزار هکتار برآورد می شود که اهمیت مدیریت صحیح و پایدار این منابع طبیعی باارزش خصوصاً در مقابل تهدیدهایی همچون خشکسالی، آتش سوزی، ریزگردها و دخالت های بدون مجوز انسانی را دوچندان کرده است.
مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب